Đặc điểm chung quan trọng của nhiễm virus
Virus là loại vi sinh vật (VSV) sống nội bào bắt buộc, vì chúng phải sử dụng bộ máy tổng hợp nucleic acid và protein của tế bào ký chủ để nhân lên.
Khi ở ngoài tế bào và ở trong cơ thể ký chủ, virus có thể bị trung hoà bởi kháng thể, bị thực bào, hoặc bị tấn công bởi bổ thể
Virus xâm nhiễm vào tế bào ký chủ bằng cách gắn lên các thụ thể của chúng:
- HIV gắn lên CD4 của Lympho T
- EBV gắn lên CR2 trên Lympho B
- Rhinovirus gắn lên ICAM-1 trên tế bào biểu mô niêm mạc mũi
Virus gây hại cho tế bào và vật chủ bởi:
- Cản trở quá trình tổng hợp và chức năng một số protein của tb
- Giết chết tế bào
- Kích hoạt đáp ứng viêm gây tổn thương cho môt
Đáp ứng MD chống virus
Đáp ứng miễn dịch chống lại nhiễm virus nhờ vào hệ miễn dịch bẩm sinh, với IFN giúp đề kháng với tình trạng nhiễm, hay tế bào NK tiêu diệt tế bào nhiễm; và hệ miễn dịch thích nghi với kháng thể giúp chặn đứng tình trạng nhiễm và tế bào CD8+ CTL tiêu diệt tế bào nhiễm
Đáp ứng MD bẩm sinh chống virus
IFN type I (IFN-α, IFN-β) do tế bào nhiễm hay tua gai tiết ra, có vai trò:
- Ức chế sự nhân lên của virus trong tế bào nhiễm và chưa nhiễm
- Tăng biểu hiện MHC-I trên bề mặt tế bào nhiễm
- Kích hoạt tế bào NK và CTL
- Thúc đẩy biệt hóa T CD4+ → Th1
Các tế bào bị nhiễm virus thường không biểu hiện MHC-I nên bị các tế bào T độc nhận diện.
Khi đó, tế bào NK lại tìm và tiêu diệt các tế bào không biểu hiện MHC-I.
Hơn nữa, các tế bào bị nhiễm virus còn biểu hiện các phối tử của tế bào NK trên bề mặt của chúng.
Đáp ứng MD thích nghi chống virus
Trình diện kháng nguyên virus:
- Virus nhập bào → trình diện qua MHC-I
- Virus bị thực bào trình diện qua MHC-II, hoặc MHC-I (trình diện chéo)
Lympho T CD8+:
- Tiêu diệt tế bào nhiễm bằng apoptosis
- Tiết IFN-v để kích hoạt đại thực bào
- Hoạt hóa các men nuclease trong tế bào nhiễm
Lympho T CD4+:
- Hoạt hóa thành Th1 (bởi IFN-a, IFN-b, IFN-y, và IL-12) hỗ trợ biệt hóa CTL
- Sản xuất IFN-y khuếch đại DUMD Th1, kích thích ĐTB
- Kích thích Lympho B sản xuất IgG
Sự né tránh của virus
Thay đổi KN bề mặt
Virus ẩn dật:
- Trạng thái nhiễm tiềm ẩn, khi đó genome virus tồn tại ở trạng thái bất hoạt bên trong tế bào ký chủ, nên không kích hoạt hệ miễn dịch của ký chủ
- Ức chế trình diện KN virus thông qua MHC-I
Virus sản xuất các phân tử ức chế đáp ứng MD:
- Pox virus sx phân tử kết hợp với IFN-y, TNF, IL-1, IL-18
- EBV tạo ra protein tương tự IL-10, làm ức chế hoạt động kháng virus của ĐTB
Nhiễm virus mạn gây "kiệt quệ" cho tế bào CTL
- T CD8+ giảm phân bào, giảm sản xuất IFN-y, giảm tính độc tế bào, biểu hiện thụ thể ức chế PD-1
Một số virus xâm nhiễm, tiêu diệt hay bất hoạt tế bào miễn dịch. VD: HIV gây nhiễm và giết chết T CD4+ bằng nhiều cơ chế:
- Trực tiếp làm chết T CD4+ do suy kiệt
- Kích hoạt inflammasome bên trong tế bào, gây pyroptosis
- Độc tế bào qua trung gian tế bào phụ thuộc kháng thể
- CTL tiêu diệt các T CD4+ bị nhiễm