Bài III.1 - Cấu trúc của vi nấm

Cấu trúc cơ bản của vi nấm

Gồm:

1. Thành tế bào: nhận diện bởi hệ MD
   • Mannoprotein: protein (enzyme) + manan
   • α-glucan và β-glucan: hình thành LK gltcoside tạo thành glucose
   • Chitin: tương tự giáp xác, chịu được 10% KOH
2. Màng tế bào ≈ tế bào có nhân bình thường, chỉ thay đổi ở sterol: từ cholesterol (TB bình thường, Pneumocystis jirovercii - vi nấm đặc biệt) → ergosterol
3. Tế bào chất
4. Nhân: vật kính quan sát ở 40 - 50

Vi nấm hạt men sinh sản nảy chồi: lớn dần → trưởng thành = vi nấm cũ → tách ra thành 2

Thành TB

Chức năng:

• Bảo vệ và duy trì hình dạng: giúp nhuộm, soi và bảo quản vi nấm dễ hơn so với virus, VK
• Gắn các protein xuyên/bám màng: liên quan đến cơ chế bệnh sinh >< cơ chế hệ MD nhận diện vi nấm

Glucan:

• β-1,3-glucose: chuỗi chính
• β-1,6-glucose: nhánh phụ, trừ Pneumocystic, bào tử Aspergillus, còn lại vi nấm nào cũng có

Chitin: chuỗi polymer β(1,4)N-acetyl-β-glucosamine (một số vi nấm khác dùng chitosan) → soi trực tiếp vi nấm với KOH (thấy được lớp sừng bên trong)

Melanin là cấu trúc đặc biệt chỉ gặp ở 3 vi nấm là Cryptocccus neoformans,...:

• Ức chế hệ MD, thực bào
• Chống lại các yếu tố hoá lí: tia cực tím, độc tố, nhiệt độ

PAMPs

Tóm tắt vài điểm đặc biệt:

• Có melanin: Cryptococcus và Aspergillus
• Thiếu β-1,6-glucan: Aspergillus
• Thiếu chitin: chỉ có ở Pneumocystic (thiếu lun enzyme tạo chitin và dùng cholesterol)

Chú thích:

• GAG: Galactosaminoglycan
• GXM: Glucuronoxylomannan
• GalXM: Galactoxylomanna

PAMPs - Receptor:

Cryptococcus Neoformans

Gây ra bệnh viêm màng não, chích từ dịch não tuỷ

Đặc biệt:

• Thành TB có thêm melanin
• Có thêm bao nang Muco-polysaccharide (xylomannan), không bị nhuộm bởi mực tàu

⇒ Người ta hoà mực tàu, nang có 99% là nước (cùng chiết quang với dịch não tuỷ) nên bình thường không nhìn thấy. Hoà mực tàu vào thay đổi độ chiết quang của dịch não tuỷ bằng dịch tàu, không thấm màng nên vẫn thấy vi nấm

Bao nang bao gồm:

• GXM và GalXM (2 thành phần chính trong sinh hoá): quyết định tính sinh MD, kháng lại sự thực bào,…
• Nước 99%
• Khi kí sinh bên trong ký chủ thì bao nang sẽ dày lên

Sự khác nhau của glucurono/xylo/manna phụ thuộc vào tỉ lệ mannose, xylose, glucuronic acid → Chia thành 5 type; trong đó A, B gây bệnh phổ biến ở Việt Nam.

Quan sát

Sợi tơ nấm (Hypha)

Sợi nấm gồm nhiều tế bào nấm nối với nhau, khi TB vi nấm ăn đủ hết dinh dưỡng sẽ tạo bào tử, tạo thế hệ sau bám sát bên thế hệ trước → sợi nấm:

• Có vách ngăn: vẫn có lỗ nhỏ để trao đổi chất qua lại giữa các TB
• Không có vách ngăn: sợi nấm trong suốt, gom vô 1 cục

Thể tơ nấm (Mycelium)

Nhiều sợi tơ nấm → thể tơ nấm

Khúm nấm (Colony)

Đại thể

Nhìn được dưới mắt thường, tương tự như khuẩn lạc (1 bộ lạc đồng bộ với nhau), gồm các sợi tơ nấm và thể tơ nấm

Bào tử đính (Conidia)

Chia thành bào tử đính lớn, đính nhỏ dựa trên kích thuốc so với sợi tám

Là phương thức sinh sản vô tính vốn thường gặp ở vi nấm

Sợi nấm tạo bào tử, phần lớn các vi nấm y học sinh sản vô tính (nên gọi là đính):

Tương tự cây, mọc đầy nhóc, rồi thành cái bông bể bùm phát tán bào tử (ở bào đài)

Bào tử đốt

Nhất là các vi nấm gây bệnh ngoài da, khi ăn hết chất dd trên da thì mỗi tb sẽ co lại (thay vì dính thành 1 sợi), tách ra thành hình chữ nhất → khúc đốt (tương tự cắt, cắm cành)

Bào tử phong Mucor

Hoại tử xương mặt, xương sọ

Tạo bào tử gom lại trong cái cục tròn tròn gọi là phong, vỡ ra phát tán rất nhiều

Liên quan nhiều đến vi nấm ngoại sinh

Nấm hạt men

Có 2 hình dạng thường gặp: hạt men và sợi tơ

Sinh sản bằng cách nảy búp, tách ra thành 2 tế bào.

Nếu phát triển mạnh thì nảy búp liên tục, gắn liên tục tạo thành sợi tơ nấm giả (oval nối oval tương tự như tràng hạt, có cái chỗ thắt, ngăn cắt giữa 2 TB → khác sợi dây của sợi tơ nấm thật)

Sợi tơ nấm thật: đều 2 bên, ở chỗ thắt lại sẽ tách ra thành vi nấm hạt men

Candida albicans - sinh ống mầm

Ủ huyết thành 37^oC trong 3h, nếu là Candida sẽ phát triển thành ống mầm

Bao tử bao dày

Vi nấm nhị độ

Vừa có dạng hạt men vừa có dạng sợi (vi nấm dị hình):

• Ở nhiệt độ phòng (24^oC): sợi → hạt men
• Ở 37^oC: hạt men → sợi (gây bệnh trong cơ thể người)

Ba loại vi nấm nhị độ thường gặp ở Việt Nam: Talaromyces marneffeii, Histoplasma capsulatum, Sporothrix schenkii

HT biến hình

Mất hình ảnh đặc trưng của vi nấm khi ta cấy tới cấy lui do một số vi nấm chỉ tạo bào tử ở lần cấy đầu tiên → cấy lần sau không nhận diện được, vi nấm ngoài da)

Ký sinh nội bào

Nằm trong ĐTB, theo dòng máu đi khắp cơ thể mà không thể nhận diên

Đặc điểm sinh học CB

Dùng cách sinh sản để định tên vi nấm, chủ yếu là vô tính (hoặc có thể có cả 2), phát tán bằng bào tử

Một số vi nấm y học - ngoài da:

• Malassezia
• Trichophyton indotineae

Một số vi nấm y học - nội tạng:

• Malassezia
• Penicillium: tạo KS
• Mucor

Dinh dưỡng

Cần nhiệt độ, độ ẩm và carbohydrate

Không cần ánh sáng mặt trời (không có khả năng quang hợp) nhưng vẫn có thể sống ở môi trường nghèo dinh dưỡng

• Ngoại hoại sinh: ngoài môi trường
• Nội hoại sinh: niêm mạc, đường ruột ()
• Thượng hoại sinh: ở ngoài da (lớp thượng bì, không gây bệnh)
• Ký sinh:
• Cơ hội: hoại sinh, khi cơ thể bị suy giảm MD → ký sinh

Nuôi cấy

SDA: peptone, dextrose, agar (carbohydrates) - môi trường kinh điển

BHI: vi nấm cần nhiều dinh dưỡng hơn

BACTEC: môi trường vi khuẩn,

Cấy ở đâu cũng mọc, nhưng ở SDA mới nhìn rõ, nhận diện được

CHROAgar: lên màu khác nhau giữa cái vi nấm - Candida

Czapeck dox agar: lên màu giữa các aposolis

Cách thức sinh sản

Dựa vào đặc điểm hình thái học (đặc điểm sinh sản, bào tử) để định danh vi nấm

Vô tính (chủ yếu):

• Nứt đôi
• Nảy búp, sợi tơ nấm giả
• Bảo tử đính: lớn, nhỏ
• Bào tử đốt
• Bào tử bao dày: những chỗ phình ra ở đầu, giữa sợi tơ nấm

Hữu tính:

• Bào tử túi
• Bào tử tiếp hợp
• Bào tử đảm